पारगड किल्ला माहिती मार्गदर्शन | Pargad Fort Information Guide in Marathi

पारगड किल्ला माहिती मार्गदर्शन | Pargad Fort Information Guide in Marathi

पारगड किल्ला संक्षिप्त माहिती महाराष्ट्र आणि गोव्याच्या सीमेवर बांधलेला पारगड हा एक असा किल्ला आहे जो आपल्या ऐतिहासिक महत्त्व आणि निसर्गाच्या सौंदर्याने आपल्याला मोहित करतो. सुमारे ४८ एकरच्या विशाल क्षेत्रावर पसरलेला हा किल्ला पूर्व, पश्चिम आणि उत्तरेकडून नैसर्गिक खडकांच्या भिंतींनी सुरक्षित आहे. दक्षिणेकडे खोल दरी असल्याने या किल्ल्याला एक अद्वितीय रक्षण मिळाले आहे. सन १६७६ मध्ये पोर्तुगीजांवर विजय मिळवून परत येताना छत्रपती शिवाजी महाराजांनी या डोंगराच्या भौगोलिक महत्त्वाची जाणीव केली. त्यांनी पोर्तुगीज, अदिलशाही आणि सावंतवाडीच्या खेम सावंत यांच्यावर कायमचे प्रभुत्व मिळवण्यासाठी या किल्ल्याची उभारणी करण्याचा निर्णय घेतला. शिवाजी महाराजांच्या स्वतःच्या उपस्थितीत या किल्ल्याचे उद्घाटन झाले आणि रायबा मालुसरे यांना किल्लेदार म्हणून नियुक्त करण्यात आले. राजांनी त्यांना आणि त्यांच्या ५०० सैनिकांना आदेश दिला की, “चंद्र-सूर्य असेपर्यंत हा किल्ला जागा राहावा.” मावळ्यांनी ही शपथ आजपर्यंत पाळली आहे. स्वराज्याच्या अखेरच्या टोकावर असल्याने या किल्ल्याला “पारगड” हे नाव देण्यात आले.

पारगड किल्ला पाहण्यासारखी ठिकाणे

1. सर्जा दरवाजा, तोफांचे अवशेष
   सन २००२ मध्ये गडावर जाण्यासाठी डांबरी रस्ता बांधण्यात आला. यासाठी गडकऱ्यांनी सरकारला खूप विनंती केली. यासाठी गडकऱ्यांनी सरकारला खूप विनंती हा रस्ता गडाच्या उत्तरेकडील कड्याच्या डाव्या बाजूने जातो आणि थोडं पुढे गेल्यावर डाव्या बाजूला शिवकालीन काळातील भव्य पायऱ्या दिसते. हा रस्ता सरळ गडावर जातो. तो घोडावाट आणि सर्जा दरवाजा मार्गे जातो. या रस्त्याचा उजवा भाग गोव्याला जातो. ३६० शिवकालीन पायऱ्या चढून वर गेल्यावर सपाटीवर येताच जुन्या काळातील तोफांचे अवशेष आणि डौलाने फडकणारा भगवा ध्वज आपले स्वागत करतात.

2. तोफा, छत्रपती शिवाजी महाराजांचे स्मारक, मंदिरे
   गडावर प्रवेश करताच आपले स्वागत तीन तोफांनी होते. डाव्या बाजूला मारुतीचे मंदिर आहे. मंदिरासमोरच घडीव दगडातील समाधी आहे. पुढे जाऊन पारगडवासींची वस्ती सुरू होते. थोडं पुढे गेल्यावर शाळा आणि त्याच्यासमोर गडाची सदर दिसते. या सदरेवरच शिवरायांचा मोठा पुतळा उभा आहे. पुढे जाऊन उजव्या बाजूला गडकऱ्यांनी बऱ्याच मेहनतीने जीर्णोद्धार केलेले भवानी मातेचे भव्य मंदिर आहे. या मंदिराच्या गर्भगृहात शिवकालीन मूळ दगडी मंदिर आहे. मंदिरातील भवानी मातेची मूर्ती नेपाळच्या गंडकी शिळेपासून बनवलेली आहे आणि ती प्रतापगडावरील भवानी मातेची आठवण करून देते. भवानी मंदिराच्या मागे प्राचीन गणेश मंदिर आहे.

3. तलावे, विहिरी, बुरुजे, तुळसाबाईची समाधी
   गडाच्या तट फेरीला सुरुवात केल्यावर आपल्याला गुणजल, महादेव, फाटक आणि गणेश तलाव दिसतात. गडावर शिवकालीन १७ विहिरी आहेत, त्यापैकी फक्त ४ चांगल्या अवस्थेत आहेत आणि उर्वरित बुजलेल्या आहेत. तटाच्या पश्चिमोत्तर फेरीत भालेकर, फडणीस आणि महादेव असे तीन डौलदार बुरुज दिसतात. याशिवाय माळवे, भांडे आणि झेंडे अशी नावे असलेले आणखी बुरुजही गडावर आहेत. गडाच्या उत्तरेकडील बाजूला दरीच्या काठावर महादेव मंदिर आहे. मुलांच्या खेळण्याच्या जागेच्या मागे तुळसाबाई माळवे यांची १६८० मधील समाधी आहे. गडावरून दिसणाऱ्या मिरवेल या गावात घोडदळ पथकाचे प्रमुख खंडोजी झेंडे यांच्या पत्नी म्हाळसाबाई यांचे स्मारक आहे. पारगडावर आजही नरवीर तानाजी मालुसरे यांचे ११वे वंशज बाळकृष्ण मालुसरे, शेलार मामांचे वंशज कोंडाजी शेलार आणि शिवकालीन तोफखान्याचे प्रमुख विठोजी माळवे यांचे वंशज कान्होबा माळवे असे शूरवीरांचे वंशज राहतात. बाळकृष्ण मालुसरे व्यापाराच्या निमित्ताने अनगोळ आणि बेळगावला राहतात, तरीही त्यांच्याकडे तानाजींची तलवार आणि शिवरायांच्या गळ्यातील सामुद्री कवड्यांची माळ सुरक्षितपणे जपलेली आहे. अशा प्रकारच्या फक्त पाच माळा महाराष्ट्रात आहेत. यापैकी एक माळ सातारच्या राजवाड्यात, एक प्रतापगडावरील भवानी देवीच्या गळ्यात, एक कोल्हापूरच्या महालक्ष्मी देवीच्या गळ्यात आणि एक तुळजापूरच्या भवानी देवीच्या गळ्यात आहे.

पारगड किल्ल्यावर कसे जायचे ?

• एसटी बस
  कोल्हापूरहून आपण थेट चंदगडला किंवा बेळगाव मार्गे चंदगडला जाऊ शकता. चंदगडहून इसापूरला एसटी बस आहे. इसापूरहून थेट पारगडावर जाता येते. तसेच, चंदगडहून थेट पारगडच्या पायथ्यापर्यंत जाण्यासाठीही एसटी बस उपलब्ध आहे.

• खाजगी वाहन
  बेळगाव – शिनोळी – पाटणे फाटा – मोटणवाडी – पारगड. हा सर्वात सरळ आणि प्रचलित मार्ग आहे. मोटणवाडीत गाडी पार्क करून आपण थेट पारगडच्या पायथ्याशी जाऊ शकता.

पारगड किल्ल्याचा नकाशा / गुगल नकाशा