| किल्ल्याचे नाव | राजगड किल्ला |
|---|---|
| समुद्रसपाटी पासून उंची | 1394 |
| किल्ल्याचा प्रकार | गिरीदुर्ग |
| ट्रेकिंगची सोपेपणा-कठीणपणाची पातळी | मध्यम |
| किल्ल्याचे ठिकाण | पुणे |
| पायथ्याजवळचे गाव | |
| किल्ल्याची वेळ | |
| ट्रेकिंग ला लागणारा वेळ | |
| प्रवेश शुल्क | |
| राहण्याची सोय | गडावर पद्मावती मंदिरात सुमारे २० ते २५ जणांना राहण्याची व्यवस्था आहे. तसेच, पद्मावती माचीवर पर्यटकांसाठी निवासाच्या खोल्या आहेत. |
| जेवणाची सोय | किल्ल्यावर जेवणाची सोय नाही. |
| पाण्याची सोय | पद्मावती मंदिराच्या समोरच बारमाही पिण्याच्या पाण्याचे टाके आहे. |
राजगड किल्ला माहिती मार्गदर्शन | Rajgad Fort Information Guide in Marathi
राजगड किल्ला संक्षिप्त माहिती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याची पहिली राजधानी राजगड किल्ल्यावरच बनवली होती. आजही हा किल्ला आपल्याला शिवरायांच्या शौर्याची गोष्ट सांगतो. पुण्यापासून ४८ किलोमीटर दक्षिण-पश्चिमेकडे आणि भोरपासून २४ किलोमीटर उत्तर-पश्चिमेकडे, नीरा आणि गुंजवणी या नद्यांच्या दरम्यान असलेल्या मुरुंबदेव डोंगरावर हा किल्ला बांधला आहे. मावळ प्रदेशात राज्यविस्तार करण्यासाठी राजगड आणि तोरणा हे दोन्ही किल्ले खूप महत्त्वाचे होते. तोरणा किल्ला जरी अभेद्य असला तरी, त्याचा बालेकिल्ला लहान असल्याने तो राजकीय केंद्र म्हणून योग्य नव्हता. त्याउलट, राजगड हा दुर्गम आणि मोठा बालेकिल्ला असल्याने शिवाजी महाराजांनी आपले राजकीय केंद्र म्हणून याची निवड केली. राजगडाकडे येण्यासाठी कोणत्याही बाजूने एखादी टेकडी किंवा नदी ओलांडावी लागत असे, म्हणजेच हा किल्ला अतिशय सुरक्षित होता. राजगडाला तीन माच्या आणि एक बालेकिल्ला आहे. यापैकी बालेकिल्ला सर्वात उंच असून, त्याची समुद्रसपाटीपासूनची उंची १३९४ मीटर आहे.
राजगड किल्ला पाहण्यासारखी ठिकाणे
पद्मावती तलाव
“गुप्त दरवाजातून पद्मावती माचीवर जाताना आपल्याला सर्वात आधी दिसणारी गोष्ट म्हणजे एक सुंदर बांधणीचा विस्तीर्ण तलाव! या तलावाच्या भिंती आजही मजबूत उभ्या आहेत. काळाच्या ओघात या तलावात गाळ साचला असला आहे.रामेश्वर मंदिर
पद्मावती देवीच्या मंदिराच्या बाजूलाच, पूर्व दिशेला उभे असलेले रामेश्वर मंदिर हे राजगडाचे एक पवित्र स्थळ आहे. या मंदिरातील शिवलिंग खूप प्राचीन. याच मंदिरात मारुतीरायांची एक सुंदर मूर्ती आहे. ही मूर्ती दक्षिण दिशेला उभी आहे.राजवाडा
रामेश्वर मंदिरापासून थोड्याच अंतरावर, पायऱ्या चढून गेल्यावर आपल्याला उजव्या बाजूला राजवाड्याचे अवशेष दिसतात. या राजवाड्यात एक छोटासा तलावही होता. राजवाड्यापासून थोडे पुढे गेल्यावर आपल्याला अंबारखाना दिसतो. अंबारखान्यात अन्नधान्य आणि इतर साहित्य साठवले जायचे. याच्या नंतर सदर येते. सदराच्या समोरच दारुकोठार होते.सदर
राजगडावरची सर्वात महत्त्वाची जागा म्हणजे सदर! रामेश्वर मंदिरापासून पायऱ्या चढून गेल्यावर, उजव्या बाजूला राजवाड्याचे अवशेष दिसतात. थोडे पुढे गेल्यावर उजवीकडेच आपल्याला सदर दिसते. पूर्वी या सदरेवर एक जुना गालिचा पसरलेला असे. या गालिच्यावर एक मोठा लोड ठेवला जायचा. इतिहासकारांच्या मते, ही सदर नसून तटसरनौबताचे घर असावे. तटसरनौबता म्हणजे एक प्रकारचा वाद्यवृंद, जो किल्ल्यावर घडणाऱ्या घटनांची माहिती वाजवून सांगत असे.पाली दरवाजा
राजगडावर जाण्यासाठी आपल्याला पाली गावातून एक मोठा आणि सुंदर दरवाजा ओलांडावा लागतो. या दरवाज्याला पाली दरवाजा म्हणतात. या दरवाज्यावर चढण्यासाठी खूप मोठ्या आणि मजबूत पायऱ्या आहेत. पाली दरवाजा खूप मोठा आणि उंच आहे. इतका मोठा की, यातून हत्तीसुद्धा आपल्या गाड्यांसह सहजपणे आत जाऊ शकत होते! या दरवाज्यानंतर आपल्याला आणखी एक मोठा दरवाजा दिसतो. या दरवाजाला चांगल्या बुरुजांनी संरक्षण दिलेले आहे. या दरवाज्याची एक खास गोष्ट म्हणजे त्याच्या वर आणि बुरुजांवर गोल आकाराचे छोटे छोटे खिडकीसारखे भाग आहेत. यांना फलिका म्हणतात. या फलिकांमधून तोफा डागून शत्रूंवर हल्ला करण्यात येत असे. दरवाज्यात शिरल्यावर आपल्याला दोन्ही बाजूला पहारेकऱ्यांच्या छोट्या खोल्या दिसतात. या दरवाज्यातून गेल्यावर आपण पद्मावती माचीवर पोहोचतो.गुंजवणे दरवाजा
राजगडावर जाण्याचे अनेक मार्ग आहेत, त्यापैकी एक मार्ग म्हणजे गुंजवणे दरवाजा. हा दरवाजा खूपच रंजक आहे कारण तो तीन वेगवेगळ्या दरवाज्यांचा बनलेला आहे! पहिला दरवाजा खूप साधा आहे, पण त्याच्या दोन्ही बाजूला मोठे बुरुज आहेत. दुसरा दरवाजा खूप सुंदर आहे. त्याला एक विशिष्ट प्रकारची कमान आहे. या दरवाज्याच्या शेवटी एक खूपच सुंदर शिल्प आहे. हे शिल्प एका हत्तीसारखे दिसते. तज्ज्ञांच्या मते, हा दरवाजा शिवरायांच्या काळापूर्वी बांधला गेला असावा. दरवाज्याच्या आतून गेल्यावर आपल्याला दोन्ही बाजूला पहारेकऱ्यांच्या छोट्या खोल्या दिसतात.पद्मावती माची
राजगडावर तीन मोठ्या माची आहेत, पण त्यातील सर्वात मोठी आणि महत्त्वाची माची म्हणजे पद्मावती माची. ही माची केवळ लढाईच्या वेळी सैनिकांची ठिकाण नव्हती, तर राज्यांची निवासाचे ठिकाणही होते. या माचीवर आजही अनेक जुनी बांधकामे दिसतात. यात पद्मावती देवीचे मंदिर, सईबाईंची समाधी, सैनिकांचे वाडे, रत्ने ठेवण्याचे ठिकाण, बैठका घेण्याची जागा, पद्मावती तलाव, गुप्त मार्ग, पाली आणि गुंजवणे दरवाजे, बारूद ठेवण्याची जागा, ब्राह्मणांची आणि मंत्र्यांची घरे अशी अनेक ठिकाणे आहेत.पद्मावती मंदिर
राजगडावर असलेले पद्मावती देवीचे मंदिर खूप प्राचीन आहे. या मंदिराची बांधणी शिवरायांच्या काळात झाली असावी, असे मानले जाते. शिवरायांनी किल्ले मुरुंबदेवाचे नाव बदलून राजगड केले आणि मग या जागी पद्मावती देवीचे मंदिर बांधण्याचा निर्णय घेतला. मंदिराचा जीर्णोद्धार २००२ मध्ये करण्यात आला. आज आपल्याला मंदिरात तीन मुर्त्या दिसतात. मुख्य मूर्ती ही भोरच्या पंत सचिवांनी स्थापन केली होती. याच्या बाजूला लहान मूर्ती ही शिवरायांनी स्थापित केली होती, असे म्हणतात. या दोन्ही मूर्तींच्या मध्ये एक तांदूळ असतो, ज्याला शेंदूर लावलेला असतो. हा तांदूळच पद्मावती देवीचे प्रतीक मानला जातो. मंदिरात २० ते ३० लोक राहू शकतात. मंदिराच्या बाजूलाच एक पाण्याचे टाके आहे. या पाण्याचा उपयोग पिण्यासाठी केला जातो. मंदिराच्या समोरच सईबाईंची समाधी आहे.संजीवनी माची
शिवाजी महाराजांनी सुवेळा माची बांधल्यानंतर संजीवनी माचीचे बांधकाम सुरू केले. ही माची अडीच किलोमीटर लांब असून तीन भागात विभागलेली आहे. या माचीवर आजही जुनी घरे आणि बुरुज दिसतात. प्रत्येक भागात मोठे बुरुज आहेत आणि या बुरुजावर शिवकालात तोफा असाव्यात. या माचीला अनेक पाण्याची टाकी आणि १९ बुरुज आहेत. तसेच, या माचीला भुयारी मार्ग आहेत. आळु दरवाजातून या माचीत प्रवेश करता येतो. माचीच्या दोन्ही बाजूला चिलखती तटबंदी आहे. या तटबंदीमध्ये प्रातर्विधीची ठिकाणे आणि बुरुज आहेत. हे बुरुज दूरवर नजर ठेवण्यासाठी उपयोगी पडत असत.आळु दरवाजा
संजीवनी माचीवर जाण्यासाठी आळू दरवाजा हा एक प्रमुख मार्ग होता. तोरण्यावरून राजगडावर येणाऱ्या लोकांना याच दरवाजातून गडावर प्रवेश करावा लागायचा. आज हा दरवाजा थोडा खराब झाला आहे. या दरवाजावर एक खास शिल्प आहे. या शिल्पात एक वाघ सांबराला पकडताना दाखवले आहे.सुवेळा माची
शिवाजी महाराजांनी मुरुंबदेव किल्ला जिंकल्यानंतर त्यांनी किल्ल्याच्या पूर्वेकडील भागाला सुवेळा माची असे नाव दिले. ही माची तीन भागात विभागलेली आहे. माचीच्या सुरुवातीला “डुबा” नावाचा एक भाग आहे. या भागात शिबंदी घरटे आणि वीर मारुतीचे मंदिर आहे. माचीच्या पुढच्या भागात दोन टप्पे आहेत. प्रत्येक टप्प्याच्या शेवटी चिलखती बुरुज आहे. माचीच्या तटबंदीला एकूण १७ बुरुज आहेत. तसेच, माचीमध्ये गुप्त दरवाजे आणि हत्तीप्रस्तर नावाचा एक खडक आहे. माचीच्या शेवटच्या भागात वाघजाईचे शिल्प आहे.काळेश्वरी बुरुज आणि परिसर
सुवेळा माचीच्या पुढे जाऊन आपल्याला काळेश्वरी बुरुज मिळतो. या ठिकाणी जाण्याच्या मार्गावर तुम्हाला पाण्याच्या टाक्या आणि रामेश्वर मंदिराचे अवशेष दिसतील. रामेश्वर मंदिरात शिवलिंग आणि इतर देवतांची शिल्पे आहेत. काळेश्वरी बुरुजावर पोहोचल्यावर तुम्हाला एक गुप्त दरवाजाही दिसेल.बालेकिल्ला
राजगडाचा सर्वात उंच भाग म्हणजे बालेकिल्ला. येथे जाण्यासाठी तुम्हाला एक अरुंद वाट चढावी लागते. बालेकिल्ल्याचा दरवाजा खूप मोठा आणि सुंदर आहे. दरवाजा ओलांडताच तुम्हाला एकदम जननी मंदिर आणि चंद्रतळे दिसून येईल. उत्तर बुरुजावरून तुम्हाला इतर किल्लेही दिसतात. बालेकिल्ल्यावर काही जुनी इमारतींचे अवशेषही आहेत.
”
राजगड किल्ल्यावर कसे जायचे ?
गुप्त दरवाजाने राजगड
राजगडावर जाण्यासाठी तुम्ही पुणेहून एसटी बस घेऊन वाजेघरला जाऊ शकता. वाजेघर पासून राजगडावर जाण्यासाठी रेलिंग आहेत. या रेलिंगच्या साहाय्याने तुम्ही सहजपणे राजगडावर जाऊ शकता.पाली दरवाजा राजगड
राजगडावर पाली दरवाजा मार्गे जायचे असेल तर पुणेहून वेल्हेला एसटी बसने जा. वेल्हेला उतरून आपल्याला कानद नदी पार करायची आहे. त्यानंतर, आपण थेट पाली दरवाज्याकडे जाऊ शकतो. ही वाट पायऱ्यांची असून सर्वात सोपी वाट आहे. या वाटेने गडावर जाण्यासाठी साधारण तीन तास लागतात.गुंजवणे दरवाज्याने राजगड
राजगडावर गुंजवणे दरवाज्याने जायचे असेल तर पुणेहून वेल्हेच्या रस्त्यावर मार्गासनी गावात उतरा. तिथून साखर मार्गे गुंजवणे गावात जाऊ शकता. ही वाट थोडी कठीण आहे. या वाटेने गडावर पोहोचण्यासाठी अडीच तास लागतात. माहिती नसल्यास ही वाट वापरण्याची शिफारस केली जात नाही.अळु दरवाज्याने राजगड
राजगडावर जाण्यासाठी अळू दरवाजा हा एक मार्ग आहे. भुतोंडे किंवा शिवथर घळीतून जाऊन तुम्ही अळू दरवाज्यापर्यंत पोहोचू शकता. या वाटेने गडावर जाण्यासाठी थोडी मेहनत घ्यावी लागते.