मल्हारगड किल्ला माहिती मार्गदर्शन | Malhargad Fort Information Guide in Marathi

मल्हारगड किल्ला माहिती मार्गदर्शन | Malhargad Fort Information Guide in Marathi

मल्हारगड किल्ला संक्षिप्त माहिती मल्हारगड हा महाराष्ट्रातील सर्वात शेवटी बांधलेला किल्ला आहे, ज्याची निर्मिती इ.स. १७५७ ते १७६० च्या दरम्यान झाली.
हा किल्ला पुणे जिल्ह्यातील वेल्हे तालुक्यात, सह्याद्रीच्या भुलेश्वर रांगेत आहे.
पुरंदर, वज्रगड, सिंहगड हे इतर प्रसिद्ध किल्ले याच रांगेत आहेत. पुण्याहून सासवडला जाताना लागणाऱ्या दिवेघाटावर लक्ष ठेवण्यासाठी मल्हारगडाची निर्मिती केली जात होती.

मल्हारगड किल्ला पाहण्यासारखी ठिकाणे

1. पूर्वेकडील प्रवेशद्वार
   मुख्य प्रवेशद्वारातून आत शिरल्यावर उजव्या बाजूला बालेकिल्ल्याच्या तटापूर्वी एका वाड्याचे अवशेष दिसतात.
   बाजूला एक विहीर आहे, मात्र ती वापरात नसल्याने त्यात पाणी नाही.

2. बालेकिल्ला
   बालेकिल्ल्यात प्रवेश न करता तटाच्या बाजूने पुढे गेल्यावर समोरच बांधीव तळे लागते.
   तळ्यात उतरण्यासाठी पायऱ्या बांधलेल्या आहेत.
   हे तळे पावसाळ्यात आणि हिवाळ्यात पाण्याने भरलेले असते.
   यातील पाणी वापरण्यास उपयुक्त असले तरी पिण्यायोग्य नाही.
   तलावाच्या पुढे किल्ल्याच्या टोकावर असलेल्या बुरुजाकडे जाताना अजून एक विहीर लागते.
   याही विहिरीत पाणी नाही.
   या बुरुजाच्या खाली बुजलेला दरवाजा दिसतो.
   उजवी कडे पुढे गेल्यावर चोर दरवाजा दिसतो.
   झेंडेवाडी गावातून किल्ल्यात प्रवेश हाच दरवाज्यातून होतो.
   चोर दरवाजापासून बालेकिल्ल्याच्या तटबंदीच्या बाजूने मुख्य प्रवेशद्वाराच्या दिशेने चालत गेल्यावर बालेकिल्ल्याचे प्रवेशद्वार लागते.
   बालेकिल्ल्याचा तट चौकोनी असून, काही ठिकाणी त्याची पडझड उमटलेली आहे.

3. मंदिरे
   बालेकिल्ल्यातील दोन मंदिरांची शिखरे किल्ल्याच्या पायथ्यापासून दिसतात.
   ही दोन मंदिरे बाजूबाजूला आहेत.
   लहान मंदिर खंडोबाचे आणि थोडे मोठे मंदिर महादेवाचे आहे.
   मल्हार गडाला त्याचे नाव खंडोबाच्या देवळा मुळे पडले असावे.
   महादेवाच्या देवळात शंकराची पिंडी आहे.
   या मंदिरात फक्त ५-६ माणसे राहू शकतात.

4. इतर ठिकाणे
   देवळापासून पुढे बालेकिल्ल्याच्या पूर्वेला असलेल्या बुरुजाकडे जातांना वाटते की दोन उध्वस्त वास्तू आहेत.
   बुरुजा जवळ असलेल्या वास्तूच्या खाली तळघर आहे.
   तळघरात उतरण्यासाठी ५-६ पायऱ्या आहेत.
   कमान असलेल्या दरवाजातून तळघरात प्रवेश होतो.
   तळघरात दोन खोल्या आहेत.

5. पानसे (गढी) वाडा
   सोनोरी गावात पानसे (गढी) वाडा हा मल्हारगडच्या पायथ्याशी आहे.
   हा वाडा पेशव्यांचे तोफखाना प्रमुख सरदार कृष्णराव माधवराव पानसे यांनी बांधलेला आहे.
   गढीचे १२ फूटी उंच पश्चिमाभिमुख प्रवेशद्वार किल्ल्यासारखेच आहे.
   गढीला ६ बुरुज आहेत.
   बुरुजांमधील तटबंदीची जाडी ९ फूट आणि उंची १९ फूट आहे.

6. लक्ष्मी-नारायण मंदिर
   गडावर प्रवेश करताच तुम्हाला लक्ष्मी-नारायण मंदिर दिसेल.
   हे मंदिर संगमरवरात कोरलेल्या लक्ष्मी-नारायणाच्या सुंदर मूर्तीसाठी प्रसिद्ध आहे.
   मूर्तीत विष्णू गरूडाच्या खांद्यावर बसलेले आणि त्याच्या डावीकडे लक्ष्मी दाखवले आहे.
   १७७४ मध्ये कर्नाटक स्वारीदरम्यान मेळेकोट येथे लुटून आणलेली ही मूर्ती आहे.
   मंदिरात दगडात कोरलेली गरुडाची मूर्ती आणि पाण्याचे टाक देखील आहे.
   मंदिराच्या समोर, मागे आणि बाजूला अनेक लहान देवळे आहेत ज्यात गणपती, सूर्य आणि शिवलिंग समाविष्ट आहेत.

7. पानसे वाडा
   लक्ष्मी-नारायण मंदिराच्या मागे पानसे वाडा आहे.
   या वाड्याला चारही बाजूंनी तटबंदी आणि लाकडी प्रवेशद्वार आहे.
   यात पूर्वी तीन मजले होते, परंतु आता फक्त एक मजला शिल्लक आहे.
   वाड्यातील शिश्याचे देवघर पाहण्यासारखे आहे.
   दरवर्षी या वाड्यात मोठ्या प्रमाणावर जन्माष्टमीचा उत्सव साजरा केला जातो.
   वाड्याच्या समोर घोड्याच्या पागा होत्या.

8. गडावरील इतर ठिकाणे
   पानसे वाड्यापासून पुढे ढासळलेली तटबंदी आणि दुसरा दरवाजा (गावकऱ्यांनी रस्ता बनवण्यासाठी तोडलेला) दिसतो.
   या तटबंदीच्या रस्त्याच्या डावीकडे गणपतीचे मंदिर आहे.
   गडावरील फेरी पूर्ण करण्यासाठी तुम्ही मागे फिरून प्रवेशद्वाराकडे परत येऊ शकता.

9. सोनोरी गावातील मंदिर
   सोनोरी गावात मुरलीधराचे मंदिर आहे.
   या मंदिरात काळ्या पाषाणातील श्रीकृष्णाची अत्यंत सुंदर मूर्ती आहे.

मल्हारगड किल्ल्यावर कसे जायचे ?

• सासवड मार्ग
  सासवडपासून सोनोरी गावापर्यंत ६ किमी अंतर आहे.
  एसटी बसेस सासवडहून सोनोरीला सकाळी १०, दुपारी २ आणि संध्याकाळी ५ वाजता म्हणजे दिवसातून तीन वेळा जातात.
  सोनोरी गावातून समोरच मल्हारगड दिसतो.
  गावातून किल्ल्याच्या पायथ्याशी पायी जाण्यासाठी २० ते २५ मिनिटे लागतात.
  वाहनानेही पायथ्यापर्यंत जाता येते.
  किल्ल्याच्या उजव्या बाजूला इलेक्ट्रिकचे टॉवर आहेत.
  टॉवरच्या बाजूने एक पायवाट गडावर जाते आणि तुम्हाला मुख्य प्रवेशद्वाराकडे घेऊन जाते.
  पायथ्यापासून किल्ल्यावर पोहोचण्यासाठी अर्धा तास लागतो.

• झेंडेवाडी मार्ग
  पुणे ते सासवड मार्गावर दिवे घाट ओलांडल्यानंतर झेंडेवाडी गावाचा फाटा लागतो.
  झेंडेवाडी गावापर्यंत अंतर २ किमी आहे.
  गावात झेंडूच्या फुलांची शेती दिसते.
  गावातून डोंगर रांगांमध्ये दिसणारी खिंड शोधावी लागेल. गावकरीही तुम्हाला ती दाखवू शकतात.
  या खिंडीत पोहोचल्याशिवाय मल्हारगड दिसत नाही.
  खिंडीतून गेल्यावर समोरच मल्हारगड दिसतो.
  तटबंधाने सजलेला हा किल्ला डोंगर खाली उतरवावा लागत नाही.
  खिंडीतून किल्ल्यावर जाण्यास अर्धा तास, तर झेंडेवाडी फाट्यापासून खिंड ओलांडून किल्ल्यावर जाण्यासाठी साधारणतः दीड तास लागतात.

मल्हारगड किल्ल्याचा नकाशा / गुगल नकाशा